Iran
Iran
| جمهوری اسلامی ایران Djoemhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān |
||||||
|
||||||
 |
||||||
| Basisgegevens | ||||||
| Officiële landstaal | Perzisch | |||||
| Hoofdstad | Teheran | |||||
| Regeringsvorm | Islamitische republiek | |||||
| Regeringsleider | Mahmoud Ahmadinejad | |||||
| Religie | Sjiisme 89%, Soennisme 9%, Overige 2%[1] | |||||
| Oppervlakte | 1.648.195 km² [2] (0,7% water) | |||||
| Inwoners | 70.495.782 (2006)[3] 66.429.284 (2009)[4] (40,3/km² (2009)) |
|||||
| Overige | ||||||
| Volkslied | Sorood-e Jomhoori-e Eslami | |||||
| Munteenheid |
Iraanse rial (IRR) |
|||||
| UTC | +3:30 (zomer: +4:30) | |||||
| Nationale feestdag | 1 april | |||||
| Web | Code | Tel. | .ir | IRN | 98 | |||||
| Voorgaande staten | ||||||
|
||||||
| Topografie | ||||||
 |
||||||
|
||||||
Iran (of Perzië, Perzisch: ایران), officieel de Islamitische Republiek Iran (Perzisch: جمهوری اسلامی ایران Djoemhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān), is een land in Azië. De hoofdstad en met meer dan 10 miljoen inwoners verreweg de grootste stad van Iran, is Teheran.
Iran grenst aan Irak, Turkije, Armenië, Azerbeidzjan, Turkmenistan, Afghanistan en Pakistan. De Perzische Golf en de Golf van Oman bevinden zich ten zuiden en de Kaspische Zee ten noorden van Iran. Iran deelt de Kaspische Zee, behalve met de republiek van Azerbeidzjan en Turkmenistan, ook met Kazachstan en Rusland. Aan de kust tegenover de Perzische Golf liggen Saoedi-Arabië, Koeweit, Bahrein, Qatar de Verenigde Arabische Emiraten en Oman.
De export van aardolie en aardgas vormen de belangrijkste bron van inkomsten van Iran. Iran heeft daardoor een belangrijke positie als vierde grootste olie-exporteur ter wereld.
Inhoud[verbergen] |
[bewerken] Etymologie
Iran werd tot en met 1935 in het Nederlands officieel Perzië genoemd maar de naam van het land in het Perzisch is altijd Iran geweest. De naam Perzië verwijst naar Persis, het deel van het land waar de oude koningen van Iran vandaan kwamen. Iran betekent 'Land van de Ariërs'.
In 1935 vroeg de toenmalige Perzische sjah Reza Pahlavi aan alle landen om voortaan de lokale naam van het land, Iran, te gebruiken. Omdat de naam Iran vaak aanleiding gaf tot verwarring met de buurstaat Irak, werd in 1949 voor buitenlands gebruik weer de naam Perzië officieel ingevoerd. Na een protest van de Perzische/Iraanse geleerden, kondigde de regering in 1959 aan dat, in andere talen dan het Perzisch, beide namen officieel gebruikt mogen worden[bron?]. Een inwoner van Iran/Perzië is een Iraniër of een Pers.
[bewerken] Geschiedenis
 Zie Geschiedenis van Iran voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
|
Iran/Perzië heeft een bijzonder lange geschiedenis en kan met recht één van de bakermatten van de beschaving genoemd worden. De geschiedenis van Iran als land gaat terug tot de 6e eeuw v.Chr., toen Cyrus de Grote van de dynastie der Achaemeniden de verschillende volkeren verenigde. In de eeuwen hierna bereikte dit Perzische Rijk een enorme macht en besloeg het een gebied van Egypte in het westen tot aan het Indisch subcontinent in het oosten en Griekenland in het noorden.
In de 4e eeuw v.Chr. veroverde Alexander de Grote het Perzische Rijk en versloeg koning Darius III nabij Persepolis. Het land werd na Alexanders dood bestuurd door een Hellenistische (Griekse) klasse onder de Seleuciden. Later vestigden de Parthen en de Sassaniden machtige rijken.
In de 7e eeuw werd het veroverd door de islamitische Arabieren. Het Arabische Rijk van de kaliefen overheerste Iran tot de 9e eeuw en vanaf toen verloor het centrale gezag van de Abbasiden uit Bagdad zijn autoriteit en waren er in Iran diverse rijken en rijkjes.
In de 11e eeuw waren het de Turkse Seltsjoeken die Iran veroverden en later ook de Arabieren versloegen. Het rijk van de Seltsjoeken viel echter al snel weer uiteen en in de 13e eeuw viel het Mongoolse Rijk Iran binnen. De Mongolen verwoestten vele steden en vermoordden vele inwoners waardoor de bloeiende Islamitische en Perzische culturen een zware slag kregen en hun voorheen dominerende invloed in Eur-Azie uiteindelijk verloren aan het opkomende Europa.
Eind 14e eeuw verovert Timoer Lenk Perzië.
Vanaf 1499 regeert de dynastie van de Safawiden Iran. Zij voerde onder andere het sjiisme als staatsgodsdienst in. Met name onder sjah Abbas I kwam hun cultuur tot volle bloei, wat goed te zien is in de toenmalige hoofdstad Isfahan. In die tijd had ook de VOC handelsposten in Iran.
Als de laatste Safawiden-heerser in 1736 wordt afgezet wordt het land tot 1796 betwist door drie dynastieën, waarvan uiteindelijk de Kadjaren de overhand krijgen en Perzië weer tot eenheid maken.
Iran wist als één van de weinige landen in Azië onafhankelijk te blijven van westerse landen, al hadden met name het Verenigd Koninkrijk en Rusland er grote invloeden.
In de 20e eeuw heerste gedurende lange tijd de Pahlavi-dynastie. Vader Reza Pahlavi en zoon Mohammed Reza Pahlavi namen weliswaar de titel sjah (koning) aan, maar regeerden als dictators, waarbij de bevolking vaak hardhandig onderdrukt werd. Iedereen die het absolute gezag van de Sjah betwistte, socialisten, liberalen maar ook geestelijken, werd hard aangepakt. Het westen steunde de dictatuur van de Pahlavi's om geopolitieke redenen (een regionale medestander in de toenmalige Koude Oorlog) maar ook om economische redenen waarvan de belangrijkste de toegang tot de rijke Iraanse olievoorraden was.
In 1979 dwong een brede opstand van een monsterverbond tussen geestelijken, studenten, intellectuelen, middenstanders en vele maatschappelijke organisaties de sjah ten val tijdens de Iraanse Revolutie. Uiteindelijk schoof de machtigste politieke partij, die van de geestelijkheid, haar voormalige medestanders van de revolutie terzijde en koos ervoor om de macht in handen van één persoon te geven: hun leider ayatollah Ruhollah Khomeini. Sindsdien wordt het land volgens een door hem opgestelde conservatieve islamitische wetgeving geregeerd en ligt de feitelijke macht in de handen van de geestelijkheid. Hiermee werd de voorgaande sjah-dictatuur vervangen door een even meedogenloze religieuze dictatuur gebaseerd op de strenge islamitische wet (Sharia). Een gevolg hiervan zijn o.a. de zeer strenge islamitische kledingvoorschriften voor vrouwen en in mindere mate mannen (hijaab).
Van 1980 tot 1988 voerde Iran oorlog met buurland Irak in de bloedige Irak-Iranoorlog waarbij naar schatting een half tot een heel miljoen Iraniërs gedood werden.
Onder het presidentschap van de hervormingsgezinde president Mohammad Khatami, 1997-2005, begon het land, waarvan meer dan de helft van de bevolking jonger is dan 30 jaar, voorzichtig te moderniseren in de richting van een meer democratische rechtsstaat. Sinds 2005 is echter de conservatieve Mahmoud Ahmedinejad, naar voren geschoven door de conservatieve geestelijkheid, president van Iran en zijn de voorgaande hervormingen deels teruggedraaid en zijn de veranderingen die sindsdien wel ingevoerd werden grotendeels anti-liberaal van aard.
Bij de Iraanse presidentsverkiezingen 2009 won Ahmedinejad opnieuw: hij kreeg 63% van de stemmen, terwijl oppositieleider Mir-Hossein Mousavi 34% van de stemmen vergaarde. De uitslag leidde tot grote onrust onder de oppositie, die de uitslag niet vertrouwde. Er braken rellen uit die de hevigste waren in tien jaar,[5] misschien wel dertig jaar.[6] Een groot aantal demonstraties volgde. Buitenlandse journalisten werd het werken bemoeilijkt; sommigen werden geslagen, gearresteerd of uitgezet. Sociale netwerksites werden afgesloten of gefilterd, alsook het mobieletelefoonverkeer.
[bewerken] Staatkunde en politiek
|
Zie Politiek in Iran voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
|
[bewerken] Staatsstructuur
Iran is sinds de Iraanse Revolutie een islamitische republiek. Het heeft een unieke staatsstructuur, die in geen enkel ander land voorkomt. De staatsstructuur is afgeleid van de staatsgodsdienst van Iran, het sjiisme. Het belangrijkste principe is dat van valajat-e fakih ofwel de 'voogdij van de jurist'. Hiermee wordt bedoeld dat de hoogste geestelijke uiteindelijk alle wetsvoorstellen moet goedkeuren.
Het land wordt door vier entiteiten bestuurd:
- De Religieus leider of rahbar (Perzisch: رهبر)
- De Raad der Hoeders of Shuraye Negahbane Ghanune Assasi (Perzisch: شورای نگهبان قانون اساسی)
- De president van Iran of Rais-Jumhur (Perzisch: ریس جمهور)
- De Majlis van Iran oftewel het parlement of adviesgevende raad (Perzisch: مجلس شورای اسلامی) De Majlis bestaat uit 290 zetels en eens in de vier jaar zijn er verkiezingen.
Veel politieke beslissingen worden door de president of het parlement genomen, maar de geestelijken, zowel de religieuze leider als de Raad van Hoeders, hebben de autoriteit alles wat tegen de sharia is te verwerpen, omdat zij over deze beslissingen een veto hebben. Sinds 1989 is Ali Khamenei de religieus leider (en eigenlijke machthebber) van Iran, sinds 2005 is Mahmoud Ahmadinejad de president van Iran.
|
Lijst van premiers van Iran en Lijst van presidenten van Iran
|
[bewerken] Buitenlandse betrekkingen
Iran is mede-oprichter van de Verenigde Naties, de OPEC, de Organisatie van de Islamitische Conferentie en de Organisatie van Niet-gebonden Landen.
Iran onderhoudt diplomatieke betrekkingen met bijna alle landen, maar sinds de Iraanse Revolutie van 1979 zijn de banden met de Verenigde Staten en Israël verbroken.
De conservatieve president Ahmadinejad, in functie sinds augustus 2005, is regelmatig in het nieuws door felle kritiek op de regering van de VS, en door het afwijzen van het bestaan van de staat Israël als op 'het (zionistische) regime dat Jeruzalem en Palestina bezet houdt'. Zijn uitlatingen dat Israël "vernietigd" dient te worden, leidden tot verontwaardiging in de westerse wereld en Israël.
Het atoomprogramma van Iran, volgens de Iraanse regering bedoeld voor vreedzame doeleinden, maar volgens vooral westerse critici bedoeld voor de productie van kernwapens, leidt daarnaast voortdurend tot kritiek vanuit het Westen en soms ook vanuit de VN. Als gevolg van de controverse over het atoomprogramma van Iran is een handelsboycot tegen Iran ingesteld waaraan de westerse landen meedoen. Andere landen, zoals Rusland, China, India en sommige Arabische landen doen niet mee aan de boycot. Door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties zijn tot driemaal toe sancties tegen Iran afgekondigd vanwege de nucleaire controverse.
[bewerken] Mensenrechtensituatie
De mensenrechten worden in Iran regelmatig geschonden. Vrouwen worden volgens de sharia, de islamitische wetgeving, achtergesteld. Omdat het land een strikte scheiding van de seksen aanhoudt, zijn er relatief veel vrouwelijke artsen en advocaten. Zij behandelen dan uitsluitend vrouwen. Een bekende advocate is de mensenrechtenadvocate Shirin Ebadi, die in 2003 de Nobelprijs voor de Vrede won.
Religieuze minderheden worden in Iran vervolgd.[7]
Iran wordt bekritiseerd door Human Rights Watch, omdat het de doodstraf uitvoert. Dit doet het land niet alleen voor volwassenen maar ook kinderen kunnen de doodstraf krijgen.
Het bestaan van homoseksualiteit wordt ontkend in Iran en homoseksualiteit is verboden. Overigens, mensen die een geslachtsidentiteitsstoornis hebben worden wél erkend en met steun van de islamitische wetgeving worden transseksuele operaties uitgevoerd.
[bewerken] Geografie en geologie
[bewerken] Fysieke kenmerken
|
|
Het landschap van Iran is in het algemeen droog, bergachtig gebied. Het Hoogland van Iran vormt het grootste en centrale gedeelte van het land. De belangrijkste bergketens zijn het Zagrosgebergte en de Elboers. In de Elboers bevindt zich ook Irans hoogste berg, de vulkaan de Damavand op 5607 m.
Het westen van het land is het dichtst bevolkt, terwijl in het oosten grote vrijwel onbewoonde woestijngebieden zijn zoals de Grote Zoutwoestijn (Dasht-e Kavir). De hoofdstad Teheran is ook de grootste stad van het land. Andere belangrijke steden zijn Mashhad, Tabriz, Shiraz, Abadan, Kerman, Zahedan, Karaj, Rashjt, Yazd, Hamadan, Koramsjar, Ahvaz, Urmia, Arak, de religieuze stad Qom en de oude hoofdstad Isfahan.
[bewerken] Bestuurlijke indeling
Iran is onderverdeeld in 31 provincies. Elke provincie (ostān) is weer onderverdeeld in regio's (shahrestān) en die zijn weer onderverdeeld in districten (bakhsh). De bevolking van deze provincies bestaat in sommige gevallen voornamelijk uit minderheidsgroeperingen met zo nu en dan hun eigen onderscheidende kledingstijl, zoals het geval is bij de aan Irak grenzende provincie Khuzestan.
[bewerken] Geologie
Iran ligt op het zuidelijke deel van de Euraziatische Plaat. De zuidelijke kustlijn met de Perzische Golf komt ongeveer overeen met de breuklijn tussen de Euraziatische en de Arabische Plaat. Rond de oostgrens van Iran bevindt zich de breuklijn tussen de Euraziatische en de Indische Plaat. De langzame bewegingen van deze platen zorgen voor vele aardbevingen in Iran. Een recente zware beving was de aardbeving te Bam in 2003, toen een aardbeving met een magnitude van 6,7 op de schaal van Richter grote delen van de historische stad Bam verwoestte en meer dan 25.000 levens eiste.
In Iran bevindt zich voornamelijk afzettingsgesteente, dat vaak rijk aan delfstoffen is. Het land beschikt over enorme voorraden aardolie en aardgas. Ze zijn voornamelijk gelegen in de provincie Khoezistan en de Perzische Golf. Ook wordt veel koper gevonden, met name in het centrale deel van het land tussen de steden Yazd en Kermān. In deze regio wordt onder andere ook bauxiet, steenkool, ijzererts, lood en zink gewonnen. In de Elboers, nabij Zanjan en nabij Mashhad komen kolenmijnen voor. Ook wordt in Iran chromiet, goud, mangaan, zilver, tin en wolfraam gewonnen. Daarnaast komen (half-)edelstenen zoals barnsteen, agaat, lapis lazuli en turkoois veel voor.
In februari 2003 werd op 200 kilometer afstand van de stad Yazd uranium aangetroffen. Er werd meteen een fabriek gebouwd om het uranium te winnen.
[bewerken] Klimaat
Twee derde van Iran bestaat uit hoge bergen en heeft dus koude winters en hete zomers. Het grootste deel van Iran heeft een droog klimaat, maar het noordwestelijke deel van het land heeft een gematigd tot sub-tropisch klimaat met weelderige vegetatie en uitgestrekte rijstvelden.
Het centrale Hoogland van Iran heeft een uitgesproken woestijnklimaat. Temperaturen kunnen daar 's zomers oplopen tot wel 50 °C.
In de Elboers en het Zagrosgebergte ligt 's winters sneeuw en veel toppen in het hoge deel van Elboers hebben eeuwige sneeuw.
[bewerken] Flora, fauna en milieu
Iran beschikt door zijn uitgestrektheid en bergketens over verschillende biomen en biotopen, waaronder een drietal oerwouden, en verschillende soorten flora en fauna. Het land heeft zestien nationale parken en daarnaast verschillende natuurmonumenten, wildparken en beschermde gebieden.[8] Het grootste nationale park is Nationaal Park Urumiyeh in het noordwesten van het land.
Enkele diersoorten die in Iran voorkomen zijn de manoel, de gazelle, de onager en het jachtluipaard. De Kaspische Zee stond vroeger bekend om zijn kaviaar maar de steur is ernstig bedreigd. Bekend is ook de gedomesticeerde Perzische kat.
Net als veel andere landen kampt Iran met een sterke milieuproblematiek. Teheran heeft te maken met een sterke luchtvervuiling. Daarnaast zorgen ontbossing, verwoestijning, watervervuiling en vervuiling door het lekken van aardolie voor ernstige problemen voor de volksgezondheid.
[bewerken] Bevolking
[bewerken] Samenstelling
De bevolking in Iran kende een snelle groei. In 1900 waren er tien miljoen Iraniërs, nu zijn er 65,9 miljoen Iraniërs.[9]. De stijging was bijzonder sterk na de Iraanse Revolutie van 1979. Van 1995 tot 2005 steeg het inwonertal met 8,4 miljoen. Opvallend is dat de meerderheid van de bevolking jonger is dan 30 jaar.
Volgens het CIA World Factbook is de bevolking verdeeld in de volgende etnische groepen: Perzen (51%), Azerbeidzjanen (24%), Gilaki en Mazanderani (samen 8%), Koerden (7%), Arabieren (3%), Beloetsji(en) (2%), Lurs (2%), Turkmenen (2%), Qashqai, Armeniërs, Joden, Assyriërs en anderen (samen 1%). Hierbij moet worden opgemerkt dat andere bronnen andere percentages geven.
[bewerken] Talen
Iran kent een grote verscheidenheid aan talen. De officiële landstaal van Iran is het Perzisch, de moedertaal van ongeveer de helft van de bevolking. Het Perzisch is een taal binnen de Indo-Europese taalfamilie en daarmee, in de verte, ook verwant aan het Nederlands.
De andere helft kent het Perzisch niet als moedertaal maar het Perzisch wordt door de gehele bevolking gesproken. De belangrijkste andere taalfamilie is de Altaïsche, verder spreekt men in Iran verscheidene kleinere Iraanse talen en Semitische talen.
Veel gesproken talen zijn het Azerbeidzjanen (Turkse taal met grote Perzische invloed), het Koerdisch en het Luri.
[bewerken] Religie en ethiek
Het christendom kende in de nestoriaanse vorm van de 8e tot de 13e eeuw een periode van grote bloei.
De staatsreligie van Iran is het Twaalver sjiisme, maar er zijn ook andere religies die gepraktiseerd en erkend worden. De islam heeft een allesbepalende invloed op het leven in Iran. De grondwet bepaalt dat de Hoogste leider van Iran altijd een islamitisch geestelijke moet zijn en alle wetsvoorstellen worden door islamitische geestelijken beoordeeld voordat ze in werking mogen treden. De religieuze politie controleert op straat of vrouwen zich wel aan de religieuze kledingvoorschriften van de islam houden. Ook controleert zij op ander onzedelijk gedrag. Tijdens het vrijdagmiddaggebed wordt volgens de islamitische traditie een khutbah of politieke rede gehouden.
Van de inwoners van Iran is 89% sjiiet en 9% procent is soenniet.[1] De soennieten zijn vooral Koerden in het noordwesten, Beloetsji in het zuidoosten en Turkmenen in het noordoosten van het land. Verspreid over het land wonen ook veel aanhangers van het soefisme, maar deze kunnen zowel soennitisch als sjiitisch zijn.
Naast moslims zijn er relatief kleine erkende gemeenschappen christenen (ca. 300.000), joden (20 tot 30.000), zoroastristen (35 tot 60.000) en hindoes. Het grootste deel van de christenen behoren tot de Armeens-apostolische Kerk. Er zijn daarnaast Assyriërs (niet-geünieerde nestorianen) en protestanten (voornamelijk anglicanen en presbyterianen). Het merendeel van de katholieken volgt de Chaldeeuwse ritus (geünieerde nestorianen). Daarnaast zijn er katholieken van de Armeense ritus en van de Latijnse ritus.
De bahai en tot het christendom bekeerde moslims worden er vervolgd[7][10]. In 2011 stond Iran in de top drie van de door de organisatie Open Doors uitgegeven lijst van landen waar christenen het meest vervolgd worden.
Voortkomend uit het sjiitische recht, heeft Iran een eigen ethiek ontwikkeld om om te gaan met de moderne tijd. Zo is onderzoek naar stamceltherapie met behulp van embryo's toegestaan.[11] Daarnaast is abortus in Iran toegestaan als het leven van de moeder of het kind in gevaar komt.[12] Ook het klonen van dieren is toegestaan door de geestelijkheid.[13]Plastische chirurgie voor verfraaiing van neuzen komt veel voor onder de rijken.[14]
[bewerken] Cultuur
|
Zie Cultuur in Iran voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
|
|
|
|
Iran heeft een bijzonder rijke cultuur waarin oude en moderne elementen gecombineerd worden. In het land zelf wordt wel gezegd dat Iran drie invloeden moet zien te combineren. Die drie zijn de klassieke Iraanse cultuur van het Perzische Rijk uit de Oudheid, de islam en de islamitische cultuur die de Arabieren brachten en de moderne westerse cultuur.
[bewerken] Monumenten en archeologie
Met een geschiedenis die zo'n 2500 jaar teruggaat, heeft Iran een grote verscheidenheid aan monumenten en archeologische vindplaatsen. Op de werelderfgoedlijst van UNESCO staan tien Iraanse monumenten: Chogha Zanbil, Persepolis, Meidan Emam in Isfahan, Takht-E Soleyman, Pasargadae, Bam, Soltaniyeh, de Behistuninscriptie, de Armeense kloosterensembles in Iran, het heiligdom van Safi al-din en Shushtar.
Naast deze monumenten heeft elke stad wel een historische moskee en andere historische gebouwen.
|
Zie ook Iraanse monumenten op de Werelderfgoedlijst
|
[bewerken] Kalender en feestdagen
Iran heeft zijn eigen kalender, de Iraanse kalender. Deze zonnekalender begint op de eerste dag van de lente (21 maart) en dan viert men het Iraans Nieuwjaar, Noroez. Op 21 maart 2009 begon het jaar 1388 Anno Persarum, zoals het Iraanse jaar in het Latijn genoemd wordt. Naast de Iraanse kalender worden in het land ook de islamitische kalender en de westerse gregoriaanse kalender gebruikt.
In Iran wordt onderscheid gemaakt tussen nationale feestdagen en islamitische feestdagen. De nationale feestdagen zijn het hierboven genoemde Noroez, de dag van de Islamitische republiek, de natuurdag, de gedenkdag van Khomeiny, de dag van de revolutie, de overwinning van de revolutie en Dag van de Nationalisatie van de Olie-industrie. Naast deze nationale feestdagen zijn er in zeventien islamitische feestdagen. Naast de bekende islamitische feestdagen zoals het Suikerfeest en het Offerfeest, zijn er in Iran ook feestdagen ter herdenking van een van de twaalf imams.
[bewerken] Literatuur en poëzie
De poëzie heeft altijd een zeer hoog niveau gehad. De Sjahnama of het Boek der Koningen van Ferdowsi is het nationale epos van Iran en telt 60.000 dichtregels. Het is het belangrijkste werk van de Perzische mythologie.
Naast Ferdausi zijn Hafiz, Nezami en Roemi andere bekende dichters uit de Iraanse geschiedenis.
In de twintigste eeuw geldt Būf-e Kūr (vert. 'De Blinde Uil'), dat in 1937 geschreven is door Sadegh Hedayat, als belangrijk literair werk.
In de eenentwintigste eeuw is Marjane Satrapi een bekend schrijfster van stripboeken, waaronder het historische verhaal 'Persepolis'. De naar Nederland gevluchte schrijver Kader Abdolah heeft verschillende boeken over Iran geschreven.
[bewerken] Beeldende kunsten
De islam kent weliswaar een traditie van aniconisme, maar binnen het sjiisme gaat men hier minder streng mee om. Derhalve wordt er ook figuratieve schilderkunst gemaakt in Iran.
De Perzische miniaturen, kleine schilderijen, zijn de belangrijkste Iraanse vorm van de schilderkunst. Reza Abbasi uit de zeventiende eeuw is de bekendste Iraanse schilder.
In Iran worden veel speelfilms en televisieseries gemaakt.
[bewerken] Sport
Twee wereldwijd gespeelde sporten hebben hun oorsprong in Perzië: schaken (het woord is afgeleid van het Perzische sjah dat koning betekent) en polo.
Tegenwoordig is worstelen de populairste sport in Iran. Ook voetbal wordt veel gespeeld. Er spelen achttien teams in de Iraanse profcompetitie, de Iran Pro League. Niet alleen voetbal voor mannen is populair, maar ook vrouwenvoetbal is zeer populair bij Iraanse vrouwen. In de stadions heerst dan een strikte scheiding der seksen en zijn vrouwen niet welkom bij mannenwedstrijden en vice versa.[15] Het Iraans voetbalelftal nam deel aan het WK 2006.
Andere populaire sporten zijn basketbal en gewichtheffen. Zurkhaneh is een traditionele Iraanse vorm van krachtsport. Iran kent daarnaast zestien moderne skigebieden, waarvan Dizin ten noorden van Teheran het bekendst is.
Wielrennen wordt ook steeds populairder in Iran. Het land telde in 2009 drie semi-professionele ploegen. De vooral wat oudere wielrenners zijn zeer goed in het klimwerk en blijken zeer doorgewinterde atleten.
[bewerken] Dagelijks leven
De Iraanse keuken is een zeer ruim gesorteerde keuken en bestaat uit vele honderden gerechten uit alle regio's van het land.
Bekend over de hele wereld zijn de Perzische tapijten. De windmolen en de domesticatie van de tulp komen waarschijnlijk uit het oude Perzië. De oudste wijnkruiken door archeologen opgegraven zijn gevonden in Iran. Het schaakspel is van origine Perzisch.
[bewerken] Media
Iran heeft zowel publieke als particuliere media. Beide staan onder controle en censuur van de overheid. De censuur is een van de meest strikte in de wereld en wordt uitgevoerd door een speciaal overheidsagentschap.
De meeste kranten worden uitgegeven in het Perzisch maar er zijn ook kranten in andere talen, waaronder ook Engels. Press TV is een door de Iraanse overheid opgezet internationaal nieuwsstation dat in het Engels uitzendt.
[bewerken] Onderwijs en wetenschap
Iran heeft een lange wetenschappelijke traditie. Bekend uit de oudheid is de Academie van Gondesjapoer. Tijdens de Middeleeuwen had de Iraanse wetenschap haar bloeiperiode. Bekende wetenschappers zijn de arts/filosoof Avicenna, de astronoom/dichter Omar Khayyám, de astronoom/filosoof Nasir al-Din al-Toesi en de filosoof al-Ghazali. De Nizamiyyah is een middeleeuwse instelling voor hoger onderwijs.
Anno 2008 heeft Iran tientallen universiteiten die jaarlijks zo'n 750.000 studenten afleveren. Er studeren meer vrouwen dan mannen af [16]. Het land heeft de ambitie om de wetenschappelijke leider van de islamitische wereld te worden en mede daarom worden onderzoeksprogramma's, waaronder ook het atoomprogramma van Iran, breed gesteund.[17] In februari 2007 lanceerde de Iraanse ruimtevaartorganisatie zijn eerste ruimteraket.[18] Onlangs legde de conservatieve geestelijkheid echter beperkingen en strenge censuur op bij bepaalde sociale studies zoals de studies feminisme en mensenrechten.[19]
[bewerken] Economie
Iran gebruikt de Iraanse rial als munteenheid. Eén rial bestaat uit honderd dinar. In het dagelijks leven wordt ook veel in tomans gerekend, de oude munteenheid van Iran. 10 rial komt overeen met 1 toman.
Het Bruto Nationaal Product van Iran bedroeg in 2006 in absolute termen 203 miljard dollar en omgerekend naar koopkrachtpariteit was dit 735 miljard.[20] Het bnp per persoon bedraagt daarmee $2.905 respectievelijk $10.478.
De inflatie bedraagt zo'n 17%.[21] De Iraanse economie is sterk afhankelijk van de export van aardolie en aardgas. Meer dan 80% van de export wordt hiermee verdiend.[21]
Iran heeft te maken met een economische boycot die de Verenigde Staten tegen het land heeft afgekondigd. Veel multinationals met vestigingen in de VS doen mee aan de boycot. Het land lijdt daardoor economische schade, maar door tussenhandel via andere landen zoals Turkije en Dubai kan men toch aan allerhande producten komen.
Op de Effectenbeurs van Teheran staan zo'n vierhonderd bedrijven genoteerd. Het is de belangrijkste effectenbeurs van Iran.
Op het eiland Kish in de Perzische Golf is een vrijhandelszone aangelegd. Op dit eiland bevindt zich de Iraanse oliebeurs, die geopend is in 2008.[22] Dit is de enige aardoliebeurs in de wereld waar de olie niet in dollars maar in euro's en roebels wordt verhandeld.
[bewerken] Vervoer
Iran heeft een uitgebreid netwerk van wegen en spoorwegen. Iran Air is de nationale luchtvaartmaatschappij, maar naast Iran Air is nog een dozijn andere maatschappijen actief. Iran heeft enkele zeehavens aan de Perzische Golf.
Het bedrijf Iran Khodro maakt de Samand, de bekendste auto van Iran. Maar ook Peugeot en Renault hebben fabrieken in Iran.
[bewerken] Energie
Iran is 's werelds tweede exporteur van aardolie en tevens de tweede exporteur van aardgas. In 2005 werden er zo'n 4 miljoen vaten aardolie per dag geproduceerd.
Naast energie uit olie en gas, heeft Iran ook waterkrachtcentrales, windenergie en in 2009 is de eerste zonnecentrale geopend. Daarnaast is Iran bezig in het atoomprogramma van Iran met het ontwikkelen van kernenergie.
[bewerken] Strijdkrachten
|
Zie Strijdkrachten van Iran voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
|
Iran heeft twee takken van het leger: de reguliere tak (met daarin landmacht, luchtmacht en marine) en een elitekorps, de Iraanse Revolutionaire Garde. In totaal bestaat het leger uit 545.000 rekruten. Daarnaast heeft het zo'n 350.000 reservisten. De Basij vormen een paramilitair onderdeel van de Iraanse Revolutionaire Garde. Dit onderdeel bestaat uit 90.000 voltijdse leden, maar er kunnen zo'n 11 miljoen mannen én vrouwen opgeroepen worden.
Iran kent een dienstplicht van twee jaar voor jonge mannen.
Sinds de Iraanse Revolutie is er een embargo op het leveren van militair materieel aan Iran. Het land heeft daarop een eigen militaire industrie ontwikkeld. Enkele wapens die het heeft ontwikkeld zijn de Fajr-3, de Shahab-3 raket en verschillende onbemande vliegtuigen. In 2005 gaf Iran 3,3% van het bruto nationaal product uit aan defensie.