Tian Tan Boeddha, boeddhabeeld in de Mahayana-stijl op Lantau eiland, Hongkong

Boeddhabeeld in de oude Thaise Theravada stijl (Ayutthaya, Thailand)

Boeddhabeelden in Thailand

Een Boeddha is iemand die complete en volledige verlichting gerealiseerd heeft. Boeddha verwijst niet naar een persoon, maar naar de hoogste bewustzijnstoestand.

De betiteling Boeddha verwijst naar een niveau van bewustzijn, maar is beslist geen titel. Met de naam Boeddha wordt vaak de stichter van het boeddhisme aangeduid: Gautama Boeddha. Het woord Boeddha in de taal Pali omvat de begrippen 'de ontwaakte', 'de verlichte' en 'degene met een allesomvattend inzicht'.

Iedereen, man en vrouw, is een Boeddha en heeft de taak zich dit te realiseren. Zie in dit verband ook zelfverwerkelijking. Het Boeddhaschap is iets wat te behalen is door elke vorm van gehechtheden op te geven door in te zien dat deze een illusie zijn en geen deel uitmaken van je Ware Gezicht. Hierbij maakt het niet uit of het iets hebben is, iets doen is, iets kunnen, iets willen, iets begrijpen, een bepaalde rol of zelfbeeld; het vergt vaak grote toewijding gedurende vele achtereenvolgende levens.

Typen Boeddha's

Er kunnen verschillende soorten Boeddha's onderscheiden worden:

1. De Samma-Samboeddha (pali; 'de correct en compleet verlichte'). Dit is een Boeddha die besluit de leer aan anderen te onderwijzen. Gautama Boeddha was een Samma-Samboeddha.
2. De Pacceka Boeddha (pali; 'de eenzame verlichte'). Een Pacceka Boeddha heeft op eigen kracht het boeddhaschap behaald, maar besluit het niet te onderwijzen aan anderen. Er ontstaat dan dus geen Sangha.
3. De Srāvaka Boeddha (sanskriet) bestaat alleen in de Mahayana traditie en verwijst naar een 'Volgeling Boeddha', welke soms ook 'Arahatta-Boeddha' genoemd wordt. Hij behaalt het boeddhaschap als volgeling van een Samma-Samboeddha. De Sravaka Boeddha komt overeen met de Arahant van de Theravada traditie.

De Traditie van de Boeddhas

Boeddhisten spreken vanuit een interpretatie van Boeddha en niet vanuit de staat van verlichting zelf. Zij gebruiken welbepaalde criteria en manieren van handelen en denken om de staat van verlichting te kunnen bereiken, echter deze criteria, denk- en handelwijzen zijn niet de Hoogste Waarheid. Derhalve wordt hier de visie van Boeddhisten gegeven, een visie die ondersteunend kan zijn voor het ontwikkelen van het Ik op een zodanige wijze dat dit dienstbaar wordt aan het Hart, waardoor de verlichting als vanzelf een feit wordt.

Boeddhisten geloven dat wanneer de leer van het boeddhisme verloren is in de wereld, er na een zeer lange periode weer een nieuwe persoon het Boeddhaschap zal bereiken. De volgende Boeddha heet Maitreya Boeddha. De Theravada en Mahayana tradities in het boeddhisme erkennen ook vorige Boeddha's. De Mahayana-traditie kent hiernaast nog andere Boeddha's die ook in het heden aanwezig zijn.

In de Theravada traditie is Gautama Boeddha de achtentwintigste Boeddha. Het kan echter zijn dat er nog meer Boeddha's vóór deze 28 waren. Verlichte discipelen van de Boeddha worden geen Boeddha's genoemd maar Arahants (nobel verlicht persoon), omdat ze de bevrijding van ongecontroleerde wedergeboorte hebben bereikt, maar niet de volledige verlichting van een Boeddha. De Pacceka Boeddha's zijn niet in de lijst met 28 Boeddha's opgenomen.

In het Mahayana-boeddhisme bestaat de lijst van 28 Boeddhas ook. Echter, in het Mahayana is de betekenis van wat het Boeddhaschap inhoudt in de loop van de eeuwen veranderd en wijder geworden. Het woord Boeddha kan aldus verwijzen naar alle wezens die verlicht zijn. Ook sommige discipelen van de Boeddha kunnen als Boeddha gezien worden, oftewel volledig verlichte Boeddha's die zich enkel als niet verlichte discipelen hebben gemanifesteerd. In het Mahayana-boeddhisme zijn er ontelbare Boeddha's, die zich ook in andere vormen dan mensengedaantes manifesteren. Deze Boeddha's belichamen bepaalde nobele kwaliteiten, zoals compassie (in de vorm van Avalokiteshvara en wijsheid (in de vorm van Manjushri).